Hazret-i Adile Sultân-ı mekârim-i pîrâ
Kârgir eyledi bu mektebi tecdîd ü binâ
Mükessib-i ‘ilm ü kemâl oldu içinde etfâl
Eylesün kesb-i ‘ulûm etmeğe say’-ı evfâ
Eyleye nice ücûr ü hasenâta mazhar
Zevc-i merhûmu Mehmed Ali Paşa’yı hüdâ
Zât-ı pür-‘ismet hem duhter-i iffet-eseri
Bulalar afiyet ü ‘ömr ile ikbâl ü safâ
Düştü bir mısra’ zeylin ile tarihi Senih
Mektebi kıldı bu yıl Adile Sultan inşâ
1285 (M. 1868)
(Gül Cami karşısı, Adile Sultan Sıbyan Mektebi kapısından)
Babası II. Mahmud’un gibi sanatçı ruhlu bir Kadın Sultan (prenses)’dır Adile. Onu derinden etkileyen babadı Sultan Mamud ölünce eğitimi ile ağabeyi Abdulmecid bizzat ilgilenmiş ve Arapça, Farsça, Müzik ve Hat öğrenmiştir. Edebiyatımızın, Hanedan’dan “Divan” sahibi tek kadınıdır. Şiirleri ağır bir dil içermeyen yalınlıkla yazılmış olmasına rağmen sanatlıdır. Hece vezni ile Yunus’u takip ettiği “tasavvufi halk edebiyatı” şiirleri çok lezzetlidir. Abdülaziz’e yazdığı;
“Nasıl yanmam ki ben oldu olanlar Şâh-ı devrâna,
Bilinmez oldu hâli kıydılar ol zıll-ı Yezdâna.
Cihân matem tutup kan ağlasın Abdülazîz Hân’a
Medet Allah mübarek cismi boyandı kızıl kana.
Nasıl hemşiresi bu Âdile yanmaz o Hakan’a,
Ki kıydı bunca zâlimler karındaş cihânbâna
Rızâ virmezdi adl ü şefkati zulm-i müşîrâna
Bütün nûr-ı firâkı saldı kalb-i ehl-i îmâna”
Yukarıdaki ağıt, Abdulaziz’in ölümünün intihar olmayıp suikast olduğunun tarihi bir belgesi niteliğindedir.
Kocası Kaptan-ı Derya Mehmet Ali Paşa’ya oldukça düşkündür ve bu nedenle şiirlerinde bir kadının kaleminden okumaya alışık olunmadık aşk ifadeleri de yer alırdı. Hırka-i Şerif ziyaretinde abdest almak için tedbili mekan çaldığı kapının sahibesinin, “kuması” çıkması hikayesi “Türk filmi” tadındadır. Yine de bu aşkından bir şey kaybettirmemiş olsa gerek ki, kırgınlığına rağmen ömrünün sonlarında ancak bu olayı açıklamıştır;
“Öyle bir yâr için ‘Âdile ağlar elbet
Bir Muhammed ‘Ali Paşa idi ol dünyada”
Çok kısa aralarla babası, ağabeyi, kocası ve üç evladını yitiren acılı bir anneydi. Hayırseverliği ile bilinen Adile, veremden yitirdiği kızı Hayriye Sultan’ın hastalığı nedeniyle Validebağ Sanatoryumu’nu yaptırtmıştır.
