Bildiğiniz gibi bu hafta hristiyanlık için çok önemli bir haftadır.Çünkü en önemli dini bayramlarından biri olan Paskalya yortusunu önümüzdeki dönem içinde farklı hristiyan mezhepleri tarafından,yine farklı tarihlerde kutlanacak.
Yeni rehber arkadaşların turlarında kullanabilecelerini düşündüğüm için bu dönemi anlatan bir yazı kaleme almak istedim.Umarım faydası dokunur.
Bu ibadet ve yortu dönemi Hz.İsa’nın hayatının son günlerinde,yaşadığı olayların ve çektiği çilelerin anıldığı,ibadetlerle kutsandığı bir dönemi içerir.
Bu kutsal günlerin sıralamasını doğru anlamak için önceiikle İsa’nın yaşamının son dönemlerini anlatmamız gerekmektedir.
MS.29 yılında Yahya(Vaftizci) bir duyuru yaptı ve insanlara ‘’Tövbe edin,çünkü göklerin krallığı yaklaştı’’(Matta incili)diyerek onları tövbeye davet etti.Yahudilerin bir kısmı Ürdün Nehri’ne gelerek,Yahya’ya vaftiz olmak istediler.
‘’Bu vaftiz insanların,Tanrı’nın İsrailoğullarıyla yaptığı kanun ahdine karşı işledikleri günahlardan ötürü yürekten tövbe ettiklerini gösteren bir simgeydi.’’ olarak geçiyor Elçilerin İşleri Kitabında.
Yaklaşık altı ay kadar sonra,30 yaşlarında olan İsa Ürdün Nehri’ne Yahya’nın yanına geldi ve Yahya’dan kendisini vaftiz etmesini istedi.
Yahya önce buna karşı çıktı: “Senin tarafından vaftiz edilmeye ihtiyacı olan benim, sen bana mı geliyorsun?” dedi.(Matta incili)Çünkü,İsa günahsızdı ve vaftiz olmasına gerek yoktu.Yinede İsa isteği doğrultusunda Ürdün Nehri’nde Yahya tarfından vaftiz edidi.
İsa’nın vaftizi sırasında, gökten bir ses, ‘‘Sevgili oğlum budur, Ondan memnunum’’ dedi. O an gökler açıldı ve bir güvercin (kutsal ruh) İsa’nın üzerine indi.Bu güvercin aslında Tanrı’nın kutsal ruhuydu.
Vaftiz sonrası kutsal ruh İsa’yı çöle yöneltiyor.İsa düşünmek için kırk gün boyunca hiç yemek yemeden çölde dolaşacak ve bu yolculuğu sırasında üç kez şeytan tarafından kandırılmaya çalışılacak.İşte bu yemek yemediği zaman dilimi karşımıza hristiyan orucu ve karnavallar olarak çıkıyor.
Karnavallar,doğu ve batı hristiyanlarının tutulacak oruç öncesi yaptıkları dini kökenli kutlamalardır.Karnaval,latince kökenli bir kelimedir.’’CARNEM’’ ve ‘’LEVARE’’ yani ‘’ET’’ ve ‘’KAÇINMAK veya UZAKLAŞMAK’’ kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuş birleşik bir kelimedir.Tam olarak anlamının ‘’ETSİZ’’ olduğunu söyleyebiliriz.
Hayvansal besin taşıyan ve kanı olan her türlü besinden uzak durulan kırk günlük bir süreçtir.İsa kırk gün boyunca yemek yememiştir.Bu oruçta amaç İsa’nın yaşadığı kırk günü kendi vücutlarında yaşayarak,çektiği zorluklara ortak olmaktır.Oruç dönemi tüketemeyecekleri yiyecekleri,eğlenceler(karnavallar)eşliğinde tüketir ve sonrasında oruca başlarlardı.Bu da karnavalların ortaya çıkmasını sağlamıştır.
(Karnavallar aslında Hristiyanlık öncesinde paganlar tarafından Şarap Tanrısı Diyonisos için yapılırken,erken Hristiyanlık döneminde bu gelenek benzerlikler taşımakla birlikte Hristiyanlar tarafından da benimsenmiş.Bugün ki Rio,Venedik,İskeçe vs.Karnavalları)
Daha sonra İsa Celile ve Nasıra şehirlerinde yaşamına devam ederken 12 havarisini seçiyor ve incilde geçen mucizeleri gerçekleştiriyor.
Gelelim Paskalya yortusuna.Paska kelimesi yunanca ‘’Pasha’’ kelimesinden gelir ki bu kelimenin kökenide İbranice Pesah (Fısıh)kelimesinden gelmekte.Pesah yortusu(Hamursuz bayramı) Yahudilerin Mısır’dan çıkışlarındaki 10 büyük felaketten sonuncusu olan ve her evde doğan ilk erkek çocuğun öleceği felaketini hatırlatır.Musa evlerin kapılarına keçi kanı sürülmesini ve felaketin bu şekilde evlerinden uzak kalacağını Yahudilere bildirir.Yahudiler acele ile kaçarken ekmeğin mayalanmasını beklemeden evlerini terk etmişlerdi.Hamur mayalanamıştı o nedenle bu bayram esnasında mayalı yiyecekler yenmez.
Hz.İsa Pesah(Fısıh) bayramı için Yerusalim(Kudüs) ‘e yola çıkar.İki havarisi Petrus ve Yuhanna’yı kendisinden önce yola çıkarak Pesah için hazırlık yaparlar.(İç organları çıkarılmamış keçi rostalanır ve o gece Yahudiler tarafından yenir.Kalırsa tekrar o ete dokunulmaz.)
İsa’nın yediği bu son Pesah yemeğini ‘’Son Akşam Yemeği’’ olarak biliyoruz.Bu yemek sonrasında Yahuda Romalı askerlere aldığı 30 gümüş para karşılığında İsa’nın yerini bildirdi.(Ki o dönemde bir köle 30 gümüşe satılıyordu.Muhtemelen İsa’yı aşağılamak için bu değeri biçtiler.)
İsa sonra Golgota’da (Kafatası Tepesi’nde)çarmıha gerildi.3 gün çarmıhta kaldıktan sonra taşa oyulmuş bir mezara kondu ve girişine bir büyük kaya parçası konuldu.Daha sonra dirilerek tekrar insanlara göründü.Burada anlayacağımız İsa önce ölmüş daha sonra tekrar dirilmişti.
Ve burada da Paska(Paskalya) karşımıza çıkıyor.İsa’nın tekrar dirilişi kutlanır bu dönemde.Paskalya haftasına büyük hafta denir.Büyük Cuma günü kiliselerde İsa’nın çarmıhtan indirilişi ve mezara götürülmesi ritüeli gerçekleştirilir.Ertesi gün Büyük Cumartesi gecesi Anastasi(Diriliş) ayini yapılır.Ertesi gün Pazar ise Paskalya günüdür.
Bu tarihler öncesi(içinde bulunduğumuz hafta) evlerde yumurta boyanır.Yumurta doğumu simgelediği için İsa’nın dirilişini simgeler.Şimdi renk renk boyansa da normalde kırmızı yumurta boyanır.Kırmızı İsa’nın kanını(İnsanlığın kurtuluşu için kendini feda ederek akıttığı kanı) simgeler.(İlginçtir ki hristiyanlık öncesi Pagan ve Eski Mısırlılarda da yumurta boyandığını biliyoruz.)
Bazı dönemler Katolik ve Ortodoks Hristiyanlar tarafından beraber kutlansa da normalde farklı takvim kullanmaları nedeniyle bu sene Katolikler 21 Nisan’da,Ortodokslar ise 28 nisan’da kutlayacaklar.Önceden Hristiyanlar Yahudi Pesah bayramını İsa’nın çarmıha gerildiği gün kabul edip 14 nisan olarak belirlemişlerdi.Daha sonraki 2. Günüde (16 nisan)Paska yani diriliş günü olarak kutluyorlardı.Doğu ve batı kiliseleri Gregoryen ve Julyen takvimlerini kullandıkları için çoğu zaman bu tarih örtüşmez.
325’te Konstantin’in İznik’te topladığı konsülde 21 mart bahar ekinoksundan sonraki ilk dolunayının ertesi gelen Pazar günü kararı alındığı için batı kilisesi,Julien takvimi kullanan doğu kilisesinden önce kutlamayı yapar.
Yılmaz Ermi Kalyoncu (yunancarehber@hotmail.com)
